خلاصه مطلب :

اختلال یادگیری چیست ؟

عدم موفقیت تحصیلی علی رغم ضریب هوشی نرمال را اختلال یادگیری می گویند. دانش آموزی که اختلال یادگیری دارد علی رغم اینکه هوش نرمالی دارد نمی تواند نمره های خوبی در مدرسه بگیرد .

در 70% موارد، اختلال یادگیری و ضعف توجه و تمرکز یا ADHD همراه هم هستند و دانش آموز هر دو مشکل را با هم دارد. 

دلیل اختلال یادگیری چیست ؟

عموما یک مشکل تکاملی از بدو تولد در کودک وجود دارد که باعث می شود اطلاعات اشتباه به مغز برسد و مغز اطلاعات را اشتباه تفسیر کند.

درمان اختلال یادگیری چگونه است ؟

مرحله اول تشخیص دقیق اختلال است. باید تست های تخصصی و استاندارد جهت بررسی شاخص های یادگیری و توجه انجام شود.

مرحله دوم، درمان است. درمان اختلال یادگیری می تواند ترکیبی از توانبخشی شناختی کامپیوتری، استفاده از واقعیت مجازی، لورتا نوروفیدبک، نوروفیدبک، تمرین های درک و حرکت باشد.

انجام آزمون های عصب-شناختی در بررسی فرآیند یادگیری دانش آموز را پروفایل شناختی می گویند. در حال حاضر در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا از روش های مختلف بر پایه تکنولوژی برای درمان اختلال یادگیری استفاده می شود.

آیا اختلال یادگیری با اختلال یادگیری خاص تفاوت دارد ؟

خیر، قبلا می گفتند اختلال یادگیری که با اختصار LD نشان می دادند. در حال حاضر می گویند اختلال یادگیری خاص که با sLD نشان می دهند.

علائم اختلال یادگیری

تشخیص اختلال یادگیری sLD چگونه است ؟

مهمترین قسمت درمان اختلال یادگیری تشخیص دقیق مشکل است.

باید از تست های تشخیصی دقیق استفاده نمود و نباید صرفا براساس گفته های خانواده تشخیص گذاری کرد. تشخیص اشتباه یعنی هدر دادن زمان و پول !

برای کودکی اختلال یادگیری مطرح می شود که، مشکل هوشی نداشته باشد. تعریف اختلال یادگیری sLD عدم موفقیت تحصیلی علی رغم ضریب هوشی نرمال است، در تشخیص اختلال یادگیری یکی از تست های اصلی تست هوش است.

اختلال یادگیری با مشکل بیش فعالی ، ناتوانی ذهنی ، اوتیسم و شیطنت متفاوت است و یک تشخیص جداگانه محسوب می شود. ولی معمولا افراد این تشخیص ها را با هم اشتباه می کنند !

تست هوش در تشخیص اختلال یادگیری LD

در مرکز وصال دو تست هوش وکسلر نگارش 5 و تست هوش تصویری ریون 2 به صورت همزمان انجام می شود. استانداردهای انجام تست بسیار مهم است و تفسیر باید به صورت تخصصی انجام شود و صرفا نتیجه آزمون هوش ملاک نیست.

- مرحله اول در تشخیص اختلال یادگیری SLD انجام تست هوش است.

الزاماً برای تشخیص اختلال یادگیری، باید کودک هوش نرمال داشته باشد. در صورتیکه ضریب هوشی کودک از نرمال پایین تر باشد، دیگر تشخیص اختلال یادگیری مطرح نیست و تشخیص ضعف در هوش است. در قسمت تست هوش، قسمت بسیار مهم آن تفسیر تست هوش است. در وصال نتیجه تست هوش توسط متخصص علوم شناختی جهت بررسی اختلال یادگیری بررسی می شود. در ضمن بعد از انجام تست هوش، نتیجه آن به صورت فایل دیجیتال در اختیار مراجع قرار می گیرد.

در تشخیص اختلال یادگیری sLD نتیجه تست هوش مانند زیر می شود. مثال زیر تشخیص اختلال یادگیری در زمینه ریاضی است.

تست عصب شناختی توجه و تمرکز در تشخیص اختلال یادگیری LD

در 70 درصد موارد، اختلال یادگیری به همراه مشکل در نقص توجه و تمرکز یا ADHD است، یعنی کودک هر دو اختلال را دارد.

از این رو در مرکز وصال از تست عصب شناختی کامپیوتری توجه و تمرکز جهت بررسی توجه انجام می شود. تصویر زیر نمونه محیط تست عصب-شناختی توجه و تمرکز است.

به عبارتی در بیشتر موارد حواس پرتی و بیش فعالی با اختلال یادگیری همراه است اما این مسئله همیشگی نیست و درمان هر کدام مسیر جداگانه ای را دارد. با کمک تست توجه مشخص می شود که آیا صرفاً باید اختلال یادگیری درمان شود و یا کودک هر دو اختلال را دارد و نیاز به درمان توجه و اختلال یادگیری با هم است.

نمونه زیر نتیجه یک تست عصب شناختی توجه و تمرکز است، که علائم ضعف توجه علاوه بر اختلال یادگیری خاص مشاهده می شود.

تست عصب شناختی هماهنگی و درک حرکتی در تشخیص اختلال یادگیری LD

از دیگر آزمون هایی که در مرکز وصال برای بررسی یادگیری و احتمال تشخیص اختلال یادگیری استفاده می شود، آزمون های هماهنگی حرکتی است که به آن آزمون سایکوموتور (Psycho Motor) می گویند. این آزمون که مانند تصویر زیر کاملا کامپیوتری می باشد و تست با تجهیزات مخصوص به خود، هماهنگی های عملکردی مغز را بررسی می نماید. 

در بسیاری از موارد کندی نوشتار ، عدم هماهنگی چشم و دست ، عدم هماهنگی هر دو دست ، ضعف در عضلات دست ، کندی حرکت و ضعف در تعقیب بینایی باعث بروز مشکلات اختلال یادگیری می شود.

تصویر زیر نمونه نتیجه آزمون های عصب شناختی در هماهنگی های حرکتی یک دانش آموز با مشکلات یادگیری است. 

نقشه مغزی در تشخیص اختلال یادگیری LD

در ادامه تشخیص اختلال یادگیری می توانیم انجام نقشه مغزی را نیز توصیه نماییم. استفاده از نقشه مغزی qEEG در تشخیص اختلال یادگیری یک روش نوین در زمینه تشخیص و درمان اختلال یادگیری است. با بررسی امواج مغزی، مواردی مانند ریسک وجود اختلال یادگیری خاص و یا بیش فعالی و همینطور احتمال تاثیر درمان هایی مانند نوروفیدبک بررسی می شود.

تصویر زیر نمونه نتیجه نقشه مغزی یک کودک با مشکلات یادگیری است. 

بررسی حسی (Sensory Profile) در تشخیص اختلال یادگیری 

گاهی موارد دانش آموز به دلیل درک ناصحیح از حواس محیطی دچار مشکل در یادگیری می شود. یعنی گیرنده های حسی به خوبی کار می کنند ولی تفسیر حواس در مغز متفاوت خواهد بود. به طور مثال کودک فشار نیمکت را بیش از حد حس می کند و به همین دلیل مدام از جای خود بلند می شود و می نشیند. یا کودک به قدری به سر و صدا حساس است که هنگام دیکته نوشتن صدای ورق زدن دفتر همکلاسی ها باعث حواس پرتی او می شود. در صورتی که خانواده در ویزیت اولیه این مشکلات را بیان نماید، جهت تکمیل پروفایل شناختی ما توصیه به تکمیل پرسشنامه حسی نیز می کنیم. نمایه حسی یا سنسوری پروفایل چیست ؟

 مراحل تشخیص تخصصی اختلال یادگیری LD در وصال

✔ تست عصب شناختی توجه و تمرکز و تشخیص بیش فعالی

✔ تست عصب-شناختی سایکوموتور در بررسی هماهنگی های درکی و حرکتی Psycho-Motor

✔ نقشه مغزی qEEG ( در صورت نیاز )

✔ تکمیل سنسوری پروفایل یا نمایه حسی ( در صورت نیاز )

در نهایت بعد از بررسی نتایج تستها، تشخیص انجام می شود . تست ها برای خانواده تفسیر و تحویل داده می شود و خانواده در جریان مسیر درمان قرار می گیرد. مرکز سلامت ذهن وصال نتیجه کلیه تست ها را به صورت دیجیتال در پنل آنلاین مراجع قرار می دهد تا در صورت نیاز مراجع بتواند نتایج تست ها را به جای دیگری هم ارائه دهد.

وقتی مسیر اینچنین صحیح پیش برود، خانواده و مدرسه در جریان مشکل و چگونگی مسیر درمان قرار می گیرند. طی شدن این مسیر باعث آگاهی خانواده از شرایط دانش آموز خواهد شد و همچنین اعتماد به نفس کودک دچار آسیب نمی شود.

بررسی شناخت و عملکرد مغز باید قبل از درمان دقیقاً انجام شود. تست ها باید استاندارد باشند، توسط نیروی متخصص انجام شود و تفسیر دقیق باشد. مرحله انجام آزمون ها یکی از مهمترین بخش های درمان اختلال یادگیری LD در کودکان است. مرکز توانبخشی وصال با مجهز بودن به تمامی آزمون های شناختی و با کمک دانش کاملی که در این زمینه دارد، این کار را انجام می دهد. ( تماس با وصال )

بررسی و تفسیر نهایی تست ها انجام شده و ارائه مشاوره به خانواده توسط دکتری تخصصی علوم شناختی جهت شروع برنامه درمانی و مشخص نمودن اهداف درمانی و آشنا نمودن خانواده با مسیر درمان ، انجام می شود .

درمان اختلال یادگیری Learning Disorder چگونه است ؟

با توجه به نتیجه آزمون های اختلال یادگیری که در بالا مطرح شد، می توان یک برنامه تخصصی برای درمان اختلال یادگیری مشخص نمود.

درمان اختلال یادگیری تلفیقی از درمان های

✔  توانبخشی شناختی 

✔ استفاده از نرم افزارهای شناختی 

✔ استفاده از انواع درمان های نوروفیدبک | neurofeedback

✔ استفاده از درمان لورتا نوروفیدبک | LORETA Neurofeedback

✔ درمان واقعیت مجازی | Virtual Reality (جدیدترین روش درمان اختلال یادگیری)

است.

دلیل اصلی اختلال یادگیری عدم دریافت اطلاعات به صورت صحیح است. مثلا، در اختلال یادگیری خاص با اسپسیفایر خواندن (اختلال یادگیری خواندن) یکی از مشکلات احتمالی، عدم حرکت صحیح چشم و ضعف در تعقیب بینایی | eye tracking می باشد. همین امر باعث شده کودک نتواند یک خط را به راحتی با چشم دنبال نماید و در خواندن متن به مشکل بخورد. در این حال اولویت درمان اختلال یادگیری بر انجام تمرین های دیداری است. استفاده از تمرین های شناختی که تاکید بر تصحیح عملکرد بینایی دارند می تواند موثر ترین درمان برای این نوع از اختلال یادگیری باشد.

در اختلال یادگیری تکرار درس کمکی به درمان نمی کند. کودکی که دچار اختلال یادگیری است در توانایی های ذهنی مشکلی ندارد، بلکه در استفاده از توانایی هایی که دارد دچار مشکل است . خیلی وقت ها خانواده ها فکر می کنند هرچه کودک را بیشتر مجبور کنند که درس بخواند، مشکل اختلال یادگیری کودک نیز حل می شود. در صورتی که تکرار زیاد درس باعث دلزدگی بیشتر کودک از درس خواندن می شود و ریسک ترک تحصیل و یا مشکلات رفتاری به وجود می آید. 

پس باید درمان اختلال یادگیری کاملا تخصصی و علمی باشد تا بتوان در سریع ترین زمان ممکن بیشترین کمک را به کودک داشته باشیم.

استفاده از واقعیت مجازی در درمان اختلال یادگیری LD

با پیشرفت های روزافزون واقعیت مجازی VR، کاربرد این تکنولوژی از حیطه سرگرمی فراتر رفته و از آن در حیطه سلامت استفاده می کنند. واقعیت مجازی یا VR با توجه به ایجاد محیط های جذاب سه بعدی و بازخوردهای فوری که به کاربر می دهد، تاثیر فوق العاده ای در یادگیری و بهبود عملکرد مغز دارد.

روش های درمانی مبتنی بر واقعیت مجازی یا Virtual Reality مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. از جمله اختلالاتی که تاثیر واقعیت مجازی در بهبود آن اثبات شده است اختلال یادگیری خاص sLD است. در این روش نرم افزارهای استاندارد و بین المللی وجود دارند که می توانند شاخص های شناختی مانند حافظه، توجه و تمرکز، هماهنگی های حرکتی، درک فضایی و سایر مشکلات تشخیص داده شده در مرحله ارزیابی را تقویت و درمان کنند. برای مطالعه بیشتر کاربرد واقعیت مجازی در درمان اختلال یادگیری کلیک کنید.

توانبخشی شناختی در درمان اختلال یادگیری LD

در درمان اختلال یادگیری ( LD ) از نرم افزارها و سخت افزارهای استاندارد که مرتبط با بهبود یادگیری است استفاده می شود. به طور مثال حافظه دانش آموزی که دچار ضعف در حافظه فعال است را با استفاده از نرم افزارهای تخصصی توانبخشی شناختی می توان تقویت کرد. همین روند برای سایر شاخص های شناختی مانند درک فضایی ، سرعت پردازش ذهنی ، توجه و تمرکز امکان پذیر است. البته مهم است بدانید باید این روش درمان، تحت نظر متخصص و با استفاده از نرم افزارهای معتبر بین المللی انجام شود. 

نوروفیدبک ، لورتا نوروفیدبک و زد اسکور نوروفیدبک در درمان اختلال یادگیری LD

یکی از روش هایی که به یادگیری می تواند کمک کند استفاده از انواع نوروفیدبک است. البته برای استفاده از نوروفیدبک جهت بهبود یادگیری و درمان اختلال یادگیری، باید نقشه مغزی انجام شده باشد و مشکل یادگیری مشخص شده باشد. بهترین روش نوروفیدبک توصیه شده جهت درمان اختلال یادگیری استفاده از اس دبلیو لورتا نوروفیدبک است ( sw LORETA Neurofeedback ). ( نوروفیدبک چیست ؟ ) ( انواع نوروفیدبک کدام است؟ )

ترکیب نوروفیدبک و تمرین های شناختی در درمان اختلال یادگیری LD

یکی از تاثیر گذار ترین روش ها در درمان اختلال یادگیری ترکیب نوروفیدبک به صورت همزمان و یکپارچه با تمرین های شناختی است . این روش سخت افزار و نرم افزار مخصوص به خود را دارد. نرم افزار به کودک جهت یادگیری بهتر یکسری تمرین ارائه می دهد و سپس در همان لحظه وضعیت امواج مغزی را نیز بررسی می کند ، به طور مثال وقتی نرم افزار می بیند که دانش آموز هنگام محاسبه توجه کافی ندارد شروع به تمرین نوروفیدبک می کند تا توجه بهتر شود و سپس به تمرین محاسبه بر می گردد. مقالات و تحقیق های متعدد این روش را یکی از تاثیرگذارترین روش ها در درمان اختلال یادگیری می شناسند. از جمله نرم افزارهایی که به صورت هوشمند نوروفیدبک و تمرین های شناختی را ترکیب می کند، نرم افزار اسمارت مایند (Smart Mind) است. اسمارت مایند چیست ؟

پایش پیشرفت تاثیر درمان های مورد استفاده در درمان اختلال یادگیری LD

مانند هر درمان دیگری، درمان اختلال یادگیری نیز باید بررسی شود که آیا شاخص های شناختی که ضعیف بودند بهتر شده است یا خیر. برای همین ما در طول جلسات درمانی شاخص هایی که تصمیم داریم تقویت کنیم هر چند جلسه یکمرتبه ( مثلا هر 30 یا 40 جلسه ) مجدد ارزیابی می کنیم که آیا بهبودی حاصل شده است یا خیر و نیاز به تغییر روش درمان وجود دارد یا همین روش خوب است.

نکته آخر 

اصطلاح اختلال یادگیری ( Learning Disorder ) که به اختصار به آن LD هم گفته می شد، اصطلاحی بود که در دستور العمل روانپزشکی آمریکا نگارش چهارم ( DSM-IV ) به کار برده شده بود. ولی نگارش جدید این دستور العمل ( DSM - 5 ) این اصطلاح به اختلال یادگیری خاص ( Specific Learning Disorder ) که به اختصار به آن SLD گفته می شود تغییر نام داده است . برای همین در این متن هم از تشخیص و درمان اختلال یادگیری ( LD ) استفاده شده است ( عامه مردم بهتر می شناسند ) و هم از عبارت تشخیص و درمان اختلال یادگیری خاص ( SLD ) که تخصصی تر است.

مطالب مرتبط :

اختلال یادگیری یا LD چیست ؟ (جهت مشاهده  کلیک نمایید)

ارتباط با ما