خلاصه مطلب :

در این مطلب ما توضیح می دهیم که یادگیری به چه عملکردهای مغزی وابسته است. دانستن نقاط ضعف و قوت در یادگیری به ما کمک می کند تا با تقویت نقاط ضعف و استفاده از نقاط قوت یادگیری خود و یا فرزندمان یادگیری بهتر و لذت بخش تری را داشته باشیم. اختلال یادگیری یعنی یک یا چند شاخص یادگیری در تست های انجام شده از نرمال پایین تر باشد ولی در بررسی یادگیری نرمال که ما از آن به پروفایل یادگیری نام می بریم منظورمان این است که یادگیری فرد مشکلی ندارد اما خواهد دانست که چه نقاط قوت و یا ضعفی را دارد. در ضمن ما برای هر شاخصی که ضعیف باشد یک راه تقویت کاملا مشخص داریم که عموما از تکنولوژی های نوین نیز استفاده می کند و حتی در منزل نیز می تواند قابل استفاده باشد.

علائم اختلال یادگیری

تشخیص اختلال یادگیری SLD چگونه است ؟

برای هر اختلالی تست تشخیصی وجود دارد و نباید براساس گفته های خانواده تشخیص گذاری کرد. چرا که درمان هر اختلال متفاوت است، پس تشخیص اولیه بسیار اهمیت دارد که زمان طلایی برای کودک و هزینه درمان برای خانواده از دست نرود.

برای کودکی اختلال یادگیری یا همان sLD مطرح می شود که، مشکل هوشی وجود نداشته باشد. تعریف اختلال یادگیری SLD عدم موفقیت تحصیلی علی رغم ضریب هوشی نرمال است، در تشخیص اختلال یادگیری یکی از تست های اصلی تست هوش است.

تست هوش در تشخیص اختلال یادگیری LD

در مرکز وصال دو تست هوش وکسلر نگارش 5 و تست هوش تصویری ریون 2 به صورت همزمان انجام می شود. دلیل انجام این دو تست تشخیص دقیق و سپس تفسیر تخصصی آن جهت بررسی مشکلات یادگیری می باشد.

- مرحله اول در تشخیص اختلال یادگیری SLD انجام تست هوش است.

یعنی الزاماً برای تشخیص اختلال یادگیری، باید کودک هوش نرمال داشته باشد. در صورتیکه ضریب هوشی کودک از نرمال پایین تر باشد، دیگر تشخیص اختلال یادگیری مطرح نیست و تشخیص ضعف هوشی است. در قسمت تست هوش، قسمت بسیار مهم آن تفسیر تست هوش است. در وصال نتیجه تست هوش توسط متخصص علوم شناختی جهت بررسی اختلال یادگیری بررسی می شود. در ضمن بعد از انجام تست هوش، نتیجه آن به صورت فایل دیجیتال در پنل مراجع قرار خواهد گرفت .

در تشخیص اختلال یادگیری SLD نتیجه تست هوش مانند زیر می شود. مثال زیر تشخیص اختلال یادگیری در زمینه ریاضی است.

تست عصب شناختی توجه و تمرکز در تشخیص اختلال یادگیری LD

در 60 درصد موارد، اختلال یادگیری به همراه مشکل در نقص توجه و تمرکز یا ADHD است، یعنی کودک هر دو اختلال را دارد.

از این رو در مرکز وصال از تست عصب شناختی توجه و تمرکز به صورت تکمیلی جهت بررسی توجه و تشخیص اختلال یادگیری استفاده می شود.

به عبارتی در بیشتر موارد حواس پرتی و بیش فعالی با اختلال یادگیری همراه است اما این مسئله همیشگی نیست و درمان هر کدام مسیر جداگانه ای را دارد. و به این صورت مسیر درمان مشخص می شود که آیا صرفاً باید اختلال یادگیری درمان شود و یا کودک هر دو اختلال را دارد و نیاز به درمان توجه و اختلال یادگیری با هم است.

نمونه زیر نتیجه یک تست عصب شناختی توجه و تمرکز که علائم ضعف توجه علاوه بر اختلال یادگیری خاص مشاهده می شود.

تست عصب شناختی هماهنگی و درک حرکتی در تشخیص اختلال یادگیری LD

از دیگر آزمون هایی که در وصال برای بررسی یادگیری و احتمال تشخیص اختلال یادگیری استفاده می شود آزمون های هماهنگی حرکتی است. این آزمون که مانند تصویر زیر کاملا کامپیوتری می باشد و کامپیوتر هماهنگی های مغزی را بررسی می نماید. 

در بسیاری از موارد کندی نوشتار ، عدم هماهنگی چشم و دست ، عدم هماهنگی هر دو دست ، ضعف در عضلات دست ، کندی حرکت و ضعف در تعقیب بینایی باعث بروز مشکلات اختلال یادگیری می شود.

تصویر زیر نمونه نتیجه آزمون های عصب شناختی در هماهنگی های حرکتی یک دانش آموز با مشکلات یادگیری است. 

نقشه مغزی در تشخیص اختلال یادگیری LD

در ادامه تشخیص اختلال یادگیری می توانیم انجام نقشه مغزی را نیز توصیه نماییم. استفاده از نقشه مغزی qEEG در تشخیص اختلال یادگیری یک روش نوین در زمینه تشخیص و درمان اختلال یادگیری است. با بررسی امواج مغزی مواردی مانند ریسک وجود اختلال یادگیری خاص و یا بیش فعالی و همینطور احتمال تاثیر درمان هایی مانند نوروفیدبک در بهبود اختلال یادگیری مشخص می شود.

تصویر زیر نمونه نتیجه نقشه مغزی یک کودک با مشکلات یادگیری است. 

بررسی حسی (Sensory Profile) در تشخیص اختلال یادگیری 

گاهی موارد دانش آموز به دلیل درک ناصحیح از حواس محیطی دچار مشکل در یادگیری می شود. یعنی گیرنده های حسی به خوبی کار می کنند ولی تفسیر حواس در مغز متفاوت خواهد بود. به طور مثال کودک فشار نیمکت را بیش از حد حس می کند و به همین دلیل مدام از جای خود بلند می شود و می نشیند. یا کودک به قدری به سر و صدا حساس است که مثلا هنگام دیکته نوشتن صدای ورق زدن دفتر همکلاسی ها باعث حواس پرتی کودک می شود. در این صورت که خانواده در ویزیت اولیه خانواده این مشکلات را بیان نماید ما توصیه به تکمیل پرسشنامه حسی می کنیم که راه های درمانی در این زمینه نیز خواهد داشت . نمایه حسی یا سنسوری پروفایل چیست ؟

 مراحل تشخیص تخصصی اختلال یادگیری LD در وصال

✔ تست عصب شناختی توجه و تمرکز و تشخیص بیش فعالی

✔ تست های کامپیوتری عصب شناختی در بررسی هماهنگی های درکی و حرکتی 

✔ نقشه مغزی qEEG ( در صورت نیاز )

✔ تکمیل سنسوری پروفایل یا نمایه حسی ( در صورت نیاز )

در نهایت بعد از بررسی نتایج تستها، تشخیص قطعی مشخص می شود . تستها برای خانواده تفسیر و تحویل داده می شود و خانواده در جریان مسیر درمان قرار می گیرد. مرکز سلامت ذهن وصال نتیجه کلیه تست ها را به صورت دیجیتال در پنل آنلاین مراجع قرار می دهد تا در صورت نیاز بتواند به جای دیگری تحویل دهد.

وقتی مسیر اینچنین صحیح پیش برود، خانواده و مدرسه در جریان مشکل و مسیر درمان قرار می گیرند . همچنین اعتماد به نفس کودک دچار آسیب نمی شود.

با توجه به اینکه مشکلات شناختی باید قبل از درمان دقیقاً مشخص شوند و نباید بدون برنامه و تشخیص صحیح، درمانی برای کودک انجام شود به جرات می توان گفت که مراحل انجام آزمون ها یکی از مهمترین بخش های درمان اختلال یادگیری در کودکان می باشد. مرکز توانبخشی وصال با مجهز بودن به تمامی آزمون های شناختی و با کمک دانش کاملی که در این زمینه دارد، این کار را انجام می دهد. ( تماس با وصال )

بررسی و تفسیر نهایی تست ها انجام شده و ارائه مشاوره به خانواده توسط دکتری تخصصی علوم شناختی جهت شروع برنامه درمانی و مشخص نمودن اهداف درمانی و آشنا نمودن خانواده با مسیر درمان ، انجام می شود .

درمان اختلال یادگیری Learning Disorder چگونه است ؟

با توجه به آزمون هایی که در زمینه تشخیص اختلال یادگیری در بالا مطرح شد، می توان یک برنامه تخصصی برای درمان اختلال یادگیری مشخص نمود.

این برنامه می تواند تلفیقی از برنامه های توانبخشی شناختی ، استفاده از نرم افزارهای شناختی، تمرین های قلم و کاغذی در زمینه بهبود شناخت، استفاده از انواع درمان های نوروفیدبک | neurofeedback ، استفاده از درمان واقعیت مجازی | Virtual Reality (جدیدترین روش درمان اختلال یادگیری) و یا آموزش های لازم جهت درک بهتر مفاهیم درک نشده که کودک نیاز به آن دارد، باشد.

دلیل اصلی اختلال یادگیری عدم دریافت اطلاعات به صورت صحیح است . به طور مثال در اختلال یادگیری خاص با اسپسیفایر خواندن (اختلال خواندن) یکی از مشکلات احتمالی، عدم حرکت صحیح چشم و ضعف در تعقیب بینایی | eye tracking می باشد. همین امر باعث شده کودک نتواند یک خط را به راحتی با چشم دنبال نماید و در خواندن متن به مشکل بخورد. در این حال اولویت درمان اختلال یادگیری بر انجام تمرین های دیداری است. استفاده از تمرین های شناختی که تاکید بر تصحیح عملکرد بینایی دارند می تواند موثر ترین درمان برای این نوع از اختلال یادگیری باشد.

در درمان اختلال یادگیری آموزش و تکرار و تمرین صرفا به کودکی که اختلال یادگیری دارد کمک نمی کند. کودکی که دچار اختلال یادگیری است در توانایی های ذهنی مشکلی ندارد، بلکه در استفاده از توانایی هایی که دارد دچار مشکل است . خیلی وقت ها خانواده ها فکر می کنند هرچه کودک را بیشتر مجبور کنند که درس بخواند، مشکل اختلال یادگیری کودک نیز حل می شود. در صورتی که تنها اتفاقی که می افتد این است که کودک را از درس خواندن بیشتر دلزده می شود، ریسک ترک تحصیل و یا مشکلات رفتاری به وجود می آید. 

پس باید درمان اختلال یادگیری کاملا تخصصی و علمی باشد تا بتوان در سریع ترین زمان ممکن بیشترین کمک را به کودک کنیم.

استفاده از واقعیت مجازی در درمان اختلال یادگیری LD

با پیشرفت های روزافزون واقعیت مجازی VR، کاربرد این تکنولوژی از حیطه سرگرمی فراتر رفته و استفاده از آن در حیطه سلامت ، درمان و آموزش گسترش پیدا کرده است. واقعیت مجازی VR با توجه به ایجاد محیط های جذاب سه بعدی و بازخوردهای فوری که به کاربر می دهد، تاثیر فوق العاده ای در یادگیری دارد. روش های درمانی مبتنی بر واقعیت مجازی Virtual Reality مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. از جمله اختلالاتی که تاثیر واقعیت مجازی در بهبود آن اثبات شده است اختلال یادگیری خاص sLD است. در این روش از نرم افزارهایی که به طور اختصاصی برای درمان در حیطه اختلال یادگیری، توسط متخصصان و پژوهشگران تهیه شده اند و همینطور تجهیزات واقعیت مجازی در جلسات درمانی استفاده می شود. با استفاده از واقعیت مجازی شاخص های شناختی مانند حافظه، توجه و تمرکز، هماهنگی های حرکتی، درک فضایی و سایر مشکلات تشخیص داده شده را می توان بهتر کرد و یا حتی درمان نمود. برای مطالعه بیشتر کلیک کنید.

توانبخشی شناختی در درمان اختلال یادگیری LD

در درمان اختلال یادگیری ( LD ) از نرم افزارها و سخت افزارهای مرتبط با بهبود یادگیری استفاده می شود. یکی از روش های مرسوم در دنیا تقویت شاخص های شناختی ضعیف در کودکان دچار اختلال یادگیری است. به طور مثال در ارزیابی ها مشخص شده است که دانش آموزی دچار ضعف در حافظه فعال می باشد. در این صورت با استفاده از نرم افزارهای تخصصی توانبخشی شناختی شروع به تقویت این شاخص شناختی می شود. همین روند برای سایر شاخص های شناختی مانند درک فضایی ، سرعت پردازش ذهنی ، توجه و تمرکز امکان پذیر است. البته مهم است بدانید باید این روش درمان، تحت نظر متخصص شناختی و با استفاده از نرم افزارهای معتبر بین المللی انجام شود. 

نوروفیدبک ، لورتا نوروفیدبک و زد اسکور نوروفیدبک در درمان اختلال یادگیری LD

یکی از روش هایی که به یادگیری می تواند کمک کند استفاده از انواع نوروفیدبک است. البته برای استفاده از نوروفیدبک جهت بهبود یادگیری و درمان اختلال یادگیری، باید نقشه مغزی انجام شده مشکلات یادگیری را نشان دهد. بهترین روش نوروفیدبک توصیه شده جهت درمان اختلال یادگیری استفاده از اس دبلیو لورتا نوروفیدبک است ( sw LORETA Neurofeedback ) که حالت درمان اختلال یادگیری و یا بهبود مشکل یادگیری در خواندن و محاسبه را دارد . ( نوروفیدبک چیست ؟ ) ( انواع نوروفیدبک کدام است؟ )

ترکیب نوروفیدبک و تمرین های شناختی در درمان اختلال یادگیری LD

یکی از تاثیر گذار ترین روش ها در درمان اختلال یادگیری ترکیب نوروفیدبک به صورت همزمان و یکپارچه با تمرین های شناختی است . این روش سخت افزار و نرم افزار مخصوص به خود را دارد. نرم افزار به کودک جهت یادگیری بهتر یکسری تمرین ارائه می دهد و سپس در همان لحظه وضعیت امواج مغزی را نیز بررسی می کند ، به طور مثال وقتی نرم افزار می بیند که دانش آموز هنگام محاسبه توجه کافی ندارد شروع به تمرین نوروفیدبک می کند تا توجه بهتر شود و سپس به تمرین محاسبه بر می گردد. مقالات و تحقیق های متعدد این روش را یکی از تاثیرگذارترین روش ها در درمان اختلال یادگیری می شناسند.

پایش پیشرفت تاثیر درمان های مورد استفاده در درمان اختلال یادگیری LD

مانند هر درمان دیگری، درمان اختلال یادگیری نیز باید بررسی شود که آیا آن شاخص های شناختی که ضعیف بودند بهتر شده است یا نه. برای همین ما در طول جلسات درمانی آن شاخص هایی که تصمیم داریم تقویت کنیم هر چند جلسه یکمرتبه ( مثلا هر 30 یا 40 جلسه ) مجدد ارزیابی می کنیم که آیا بهتر شده است یا خیر و نیاز به تغییر روش درمان دارد یا همین روش خوب است.

نکته آخر 

اصطلاح اختلال یادگیری ( Learning Disorder ) که به اختصار به آن LD هم گفته می شد، اصطلاحی بود که در دستور العمل روانپزشکی آمریکا نگارش چهارم ( DSM-IV ) به کار برده شده بود. ولی نگارش جدید این دستور العمل ( DSM - 5 ) این اصطلاح به اختلال یادگیری خاص ( Specific Learning Disorder ) که به اختصار به آن SLD گفته می شود تغییر نام داده است . برای همین در این متن هم از تشخیص و درمان اختلال یادگیری ( LD ) استفاده شده است ( عامه مردم بهتر می شناسند ) و هم از عبارت تشخیص و درمان اختلال یادگیری خاص ( SLD ) که تخصصی تر است.

اختلال یادگیری یا LD چیست ؟

توصیه می نمایم جهت درک بهتر مطالب مطرح شده در بخش درمان اختلال یادگیری در مرکز توانبخشی وصال با مفهوم اختلال یادگیری بیشتر آشنا شوید .

جهت مشاهده  کلیک نمایید

ارتباط با ما

  Kronenberger, W. G., & Dunn, D. W. (2003). Learning disorders. Neurologic clinics, 21(4), 941-952

Arsalidou M, Pawliw-Levac M, Sadeghi M, & Pascual-Leone J (2017). Brain areas associated with numbers and calculations in children: Meta-analyses of fMRI studies. Developmental Cognitive Neuroscience. doi: 10.1016/j.dcn.2017.08.002

Cederlof M, Maughan B, Larsson H, D’Onofrio BM, & Plomin R (2017). Reading problems and major mental disorders - co-occurrences and familial overlaps in a Swedish nationwide cohort. Journal of Psychiatric Research, 91, 124–129

Costa L-JC, Edwards CN, & Hooper SR (2016). Writing disabilities and reading disabilities in elementary school students: rates of co-occurrence and cognitive burden. Learning Disability Quarterly, 39, 17–30. doi: 10.1177/0731948714565461

Georgiev, D. D., Georgieva, I., Gong, Z., Nanjappan, V., & Georgiev, G. V. (2021). Virtual reality for neurorehabilitation and cognitive enhancement. Brain sciences, 11(2), 221