توانبخشی شناختی چیست ؟
توانبخشی شناختی چیست ؟
رفتن به صفحه بخش درمانی توانبخشی شناختی | CRT مرکز توانبخشی وصال
خلاصه مطلب
توانبخشی شناختی کاربرد علوم شناختی در بهبود و یا درمان مشکلات عملکرد مغز است. در این روش ابتدا عملکرد مغز با استفاده از آزمون های دقیق عصب شناختی بررسی می شود و سپس با استفاده از ابزارهای نوین شناختی عملکرد مغز را بهبود می دهیم.
عموما در این روش از نرم افزارهای شناختی ، تکنولوژی های واقعیت مجازی ، ترکیب سیستم های شناختی و نورماژولیتورها استفاده می شود.
شناخت عبارت است از شاخص های پایه عملکرد مغز مانند توجه ، حافظه ، سرعت عمل ، توانایی حل مساله و سایر موارد مشابه
توانبخشی شناختی | CRT چیست ؟
بخشی از علوم شناختی که به مداخله و تقویت توانایی های شناختی می پردازد به اصطلاح توانبخشی شناختی | CRT نامیده می شود. در واقع، توانبخشی شناختی یا CRT از مجموعه برنامه های هدفمندی تشکیل شده که با هدف ترمیم یا ارتقای کارکردهای شناختی مورد استفاده قرار می گیرد. ترمیم در اختلالات شناختی ، برای افرادی که مبتلا به یک اختلال شناختی یا رفتاری هستند و ارتقا، برای تقویت کارکردهای شناختی در افراد که نیازهای تحصیلی یا حرفه ای خاص دارند، مطرح است. در سال های اخیر علوم شناختی وارد عرصه درمان نیز شده است.
توانبخشی شناختی | CRT رشته ای است که یک بال آن در توانبخشی است و بال دیگر آن در علوم شناختی. امروزه ما می توانیم از مدلسازی شناختی برای توانبخشی شناختی | CRT استفاده کنیم. یعنی کارکرد شناختی معیوب را به مدلی محاسباتی تبدیل کنیم و براساس آن مداخله توانبخشی شناختی | CRT را به کار گیریم.
توانمندسازی شناختی چیست ؟
نگاه به توانمند سازی شناختی مانند توانبخشی شناختی است ، با این تفاوت که در توانمندسازی شناختی ما مشکلی نداریم، بلکه می خواهیم عملکرد شناختی افراد را ارتقا بدهیم ( مثل آماده شدن برای المپیاد ها، آزمون ها و موارد مشابه ) یا از بروز مشکلات شناختی که هنوز اتفاق نیافتاده اند پیشگیری نماییم ( مانند تاثیر افزایش سن و یا مصرف دارو و موارد مشابه)
توانبخشی شناختی به زبان ساده چیست ؟
همان گونه که می توان یک عضله را تقویت کرد، به مراتب راحت تر از آن می توان مغز را تقویت کرد. اصطلاحی وجود دارد که می گوید "ما هرچه بیشتر از مغزمان استفاده نماییم، مغز بیشتری داریم "
اگر فردی در عملکردی مهارت پیدا کند، ساختاری از مغزی که در آن عملکرد فعال است تقویت می شود. پایه توانبخشی و توانمند سازی شناختی نیز بر این اصل استوار است. مغز یک ارگان انعطاف پذیر و تغییرپذیر است و می توان با توانبخشی شناختی | CRT مغز را ترمیم نمود و یا با توانمند سازی ارتقا داد.
برای مثال کودکی را درنظر بگیرید که علائم نقص توجه و بیش فعالی و نشانه های رفتاری مانند افت تحصیلی، نافرمانی و پرخاشگری دارد با ارزیابی شناختی می توان متوجه شد که او در کدام بخش کارکرد شناختی دچار نقص است. برای مثال نقص در کنترل مهارت دارد یا حافظه فعال. در واقع نقص در رفتار برخاسته از نقص در کارکردهای شناختی است.
توانبخشی شناختی | CRT برای چه افرادی مفید است ؟
برای افراد سالم جهت بهبود عملکرد مغز ، پیشگیری از علائم افزایش سن (Aging) ، بهبود یادگیری در دانش آموزان ، افزایش توجه و تمرکز و تقویت حافظه در منابع انسانی ( HR )
همینطور برای افرادی که دچار آسیب شناختی می شوند مانند بیش فعالی ( ADHD ) ، اختلالات حافظه مانند آلزایمر ، اختلال یادگیری | SLD ، اوتیسم | Autism ، فلج مغزی | CP MS ، سرطان، اختلال اضطراب پس از صانحه ( PTSD )، افسردگی، اضطراب.
توانمندسازی شناختی برای چه افرادی مناسب است ؟
به طور خلاصه برای تمامی افراد بزرگ و کوچک
آیا توانمندسازی و توانبخشی شناختی تجهیزات خاصی می خواهد ؟
بله ، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری که مخصوص این فرآیند ساخته شده اند به همراه نظارت و اجرا توسط نیروی متخصص در این زمینه که اجازه ویزیت مراجع را داشته باشد.
چرا باید از کامپیوتر در توانبخشی شناختی استفاده کرد ؟
در عملکرد ذهنی معیارهای اندازه گیری و بهبود هزارم ثانیه است و یا در عملکرد حافظه انجام تمرینات بر پایه تمایز رنگ و شکل و موقعیت در فضا و بسیاری موارد مشابه است ، از طرفی در فلسفه ذهن بحث همیشگی اینکه آیا می توان عملکرد مغز را شبیه سازی کرد وجود دارد ، لذا تجهیزات کامپیوتری و نرم افزارهای تخصصی و معتبر در این زمینه بخشی اجتناب ناپذیر است.
مثال : در افراد با ضعف توجه و یا افراد بیش فعال ( ADHD ) یکی از مشکلات مشخص ضعف و کاهش سرعت عمل یا همان زمان واکنش ( Reaction Time ) است که در حد 170 تا 200 هزارم ثانیه کاهش می یابد، منطقا تجهیزات دقیق می توانند این امر را تشخیص دهند و ارتقا بدهند.
همین اتفاق مشابه در اختلالات حافظه و بسیاری موارد دیگر هم می افتد.
آیا توانبخشی شناختی بدون کامپیوتر هم می شود ؟
بله ، در کودکان خردسال و یا افرادی که آسیب های شناختی زیادی دارند عموما با استفاده تمرین های قلم و کاغذی، بازی های ذهنی و کلامی و موارد مشابه توانبخشی انجام می شود.
آیا توانمندسازی شناختی بدون استفاده از تجهیزات مخصوص شناختی امکان پذیر است ؟
خیر
اجزای شناخت در توانبخشی شناختی | CRT چیست ؟
بعضی از اجزای شناخت که در توانبخشی شناختی | CRT مورد توجه قرار می گیرند و ارزیابی و درمان می شوند عبارتند از :
- درک ( Perception )
- توجه ( Attention )
- حافظه ( Memory )
- زبان ( Language )
- تفکر (Thinking )
ما در توانبخشی شناختی | CRT چه می کنیم ؟
در توانبخشی شناختی | CRT ابتدا باید طبق موارد بالا حیطه اختلال مشخص شود. که این فرآیند با انجام مصاحبه بالینی و تست ها و آزمون های مختلف انجام می پذیرد که واقعا یکی از حساس ترین نکات در توانبخشی شناختی | CRT می باشد. مثلا مشخص می شود که آیا این کودک یا بزرگسال بیش فعال ADHD / ADD در کدام حیطه دچار بیشترین اختلال شده است، در حیطه حافظه، توجه و یا تفکر. بعد از مشخص شدن حیطه، حال به جزئیات بیشتر پرداخته می شود به طور مثال فردی که در حیطه توجه دچار آسیب شده در چه نوع توجه دچار اختلال شده است: توجه انتخابی، توجه ممتد و یا سایر موارد توجه. پس از مشخص شدن این موارد، مداخله با توجه به سطح و نوع مشکل شروع می شود.
ارتباط با مامراحل توانبخشی شناختی | CRT :
1- مصاحبه بالینی که همیشه ارزیابی های بالینی پایه و اساس مشخص نمودن شروع یک فرآیند می باشد.
2- انجام آزمون های تخصصی جهت مشخص نمودن حیطه ای که باید درمان و یا تقویت صورت گیرد.
آزمون های شناختی باید کاملا تخصصی باشند . یعنی وقتی می گوییم می خواهیم توجه را اندازه گیری نماییم، آزمونی که استفاده می نماییم فقط باید توجه را بسنجد و هیچ حیطه دیگری در آن دخیل نباشد، چون نمی توان در این مسئله تمایز قائل شد که آیا ضعف در آزمون توجه در اثر مشکل حافظه بوده است یا مشکل حرکتی یا هر مشکل همراه دیگر.
3- تفسیر و بررسی آزمون های انجام شده. چرا که این آزمون ها بر اساس سال ها مطالعه در حیطه های شناختی طراحی شده اند و تفسیر آنها نیز نیازمند دانش کاملا تخصصی در این زمینه می باشد.
4- انجام برنامه توانبخشی شناختی | CRT کاملا تخصصی در زمینه ارزیابی شده.
5- انجام آزمون های میان دوره در حین برنامه توانبخشی شناختی | CRT جهت بررسی این مورد که آیا مسیر و برنامه درمانی ما صحیح می باشد یا خیر.
بهترین مرکز توانبخشی شناختی در ایران
مرکز توانبخشی و سلامت ذهن وصال جزو بهترین مراکز توانبخشی شناختی در سطح کرج، دبی و مسقط است که تمام دانش و تجهیزات بروز مورد نیاز برای توانبخشی شناختی را چه در سطح فرم دهنده های عصبی (neuro-modulators) و چه در سطح ارزیابی ها و توانمند سازی دارا می باشد.
مرکز توانبخشی شناختی وصال تحت نظر دکتر سروش لهراسبی دکتری تخصصی علوم شناختی و با مجوز رسمی از سازمان نظام پزشکی کشور و سازمان نظام روانشناسی در استان البرز مشغول به فعالیت می باشد.
چرا در توانبخشی شناختی | CRT از کامپیوتر بسیار استفاده می شود ؟
بحثی در علوم شناختی وجود دارد به نام فلسفه ذهن . در این بحث که به بررسی های بنیادی در حیطه ذهن و علوم شناختی می پردازد یک سوال اصلی مطرح می شود که " آیا ذهن همان کامپیوتر است ؟ "
تصمیم نداریم وارد این مقوله بشویم ولی همین نکته کفایت می نماید که وقتی ما می خواهیم یک شاخص شناختی را ارزیابی و تقویت نماییم پس باید از ابزاری استفاده نمایید که بتواند تا حدی با آن پایایی نماید که در این مورد کامپیوتر و تجهیزات وابسته به آن می توانند یکی از بهترین گزینه ها باشند .
به طور مثال در مورد اندازه گیری و بهبود شاخص های شناختی مانند توجه یا سرعت عملکرد معیار ما میلی ثانیه می باشد که این مثاله یکی از ساده ترین آیتم هایی می باشد که اهمیت استفاده از کامپیوتر را در توانبخشی شناختی مشخص می نماید . علاوه بر اهمیت سرعت و دقت در اندازه گیری آن ، نکته قابل تامل دیگر در توانبخشی شناختی | CRT مرحله به مرحله پیشرفت تمرینات به صورت دقیق می باشد . تمرین های توانبخشی شناختی | CRT باید از سطح توانایی های فرد شروع شوند و به مرور پیشرفت نمایند . این پیشرفت باید کاملا حساب شده و دقیق باشد مانند تمرین های حافظه و تمرین های بهبود سطح تحمل کاری که توالی دقیق در آنها بسیار مهم می باشد.
چه آزمون ها و تست هایی در توانبخشی شناختی | CRT کاربرد دارند ؟
آزمون های و برنامه های درمانی متعددی برای توانبخشی شناختی | CRT طراحی شده اند ولی بسیاری از آنها فقط بازی های ساده هستند و هیچ ارزش علمی ندارند.
ازجمله نرم افزار های معتبر در حیطه ارزیابی های شناختی و همچنین توانبخشی شناختی می توان نام برد، عبارتند از:
1. نرم افزار کن تب | CANTAB که توسط دانشگاه کمبریج در سال 1980 تولید شده است www.cantab.ir | www.cantab.com | آزمون کن تب | CANTAB چیست ؟ |
2. نرم افزار بررسی توجه و تمرکز و تشخیص بیش فعالی | IVA-2 که این نرم افزار محصول یک شرکت آمریکایی می باشد و نتایج آن با fMRI و QEEG معتبر شده، به عبارتی نتایج این آزمون با نتایج حاصل از fMRI و QEEG در بررسی بیش فعالی | ADHD هم خوانی دارد . www.braintrain.com | www.braintrain.ir | نمونه پیشرفت در بیش فعالی با آزمون IVA | توضیح در مورد آزمون IVA |
3. آزمون های شناختی Vienna که این هم مجموعه آزمون های شناختی می باشد | www.schuhfried.com | خرید نسخه اورجینال وینا | آشنایی با آزمون های وینا
و همینطور نرم افزار هایی که در زمینه درمان در توانبخشی شناختی | CRT استفاده می شوند، مانند:
1. نرم افزار کاپیتان لاگ | Captain’s Log که از جمله قوی ترین نرم افزارهای شناختی دنیا می باشد. www.braintrain.ir | www.braintrain.com
2. نرم افزار راننده هوشمند | Smart Drive که بسیار برای بیش فعالی کاربرد دارد. www.aparat.com | www.braintrain.com
همانطور که گفته شد چه در ارزیابی های شناختی و چه در توانبخشی شناختی | CRT نرم افزار های کاملا تخصصی وجود دارند، که بنا به بررسی های تخصصی و نوع کاربری آنها استفاده می شوند و تخصص تفسیر و کاربری این نرم افزارها خیلی وقت ها از خود نرم افزار ها مهم تر می باشند.
برخی اصطلاحات در توانبخشی شناختی | CRT
CRT مخفف عبارت Cognitive Rehabilitation Training می باشد. عبارت کلی و معادل عبارت توانبخشی شناختی می باشد.
CCT مخفف عبارت Cognitive Computer based Training می باشد. عبارتی جهت ارزیابی ها و تمرین های شناختی می باشد که بر مبنای سیستم های کامپیوتری طراحی شده اند و عموما بر پایه هوش مصنوعی | Articial Intelligence می باشند.
نویسنده : دکتر سروش لهراسبی
مطالب مرتبط :
تست اضطراب (کلیک نمایید)
آزمون سلامت روان و بررسی عملکرد مغز (کلیک نمایید)
کلیپ توانبخشی شناختی | CRT چیست، تهیه شده توسط برنامه چرخ ( کلیک نمایید )
نمونه تست و درمان بیش فعالی ( کلیک نمایید )
ارتباط با ما
منابع: